Bitkilerin büyüyüp gelişmeleri için fotosentez yoluyla kendilerinin ürettikleri basit şekerlerden başka birtakım elementlere de ihtiyaçları vardır. Karbon, hidrojen ve oksijen bitkilerde bulunan temel elementlerdir.
Makro Besin Elementleri:
Azot, fosfor, potasyum,
"birincil besin elementleri"; kalsiyum, magnezyum ve kükürt
"ikincil besin elementleri"dir.
Mikro Besin Elementleri:
Bor, mangan, çinko, klor, bakır,
demir, sodyum, molibden ve nikel gibi bitkilerin daha az ihtiyaç duyduğu elementlerdir.
Bitkilerin büyümesi için gerekli besin maddelerini içeren maddelere
"gübre" denir. Toprakta eksikliği
tespit edilen bitki besin maddelerini toprağa
ilave etmek suretiyle mümkün olduğu
kadar yüksek bir bitkisel üretim ve kaliteli ürün elde etmek için toprak
gübrelenir.
Doğal gübreler, ahır gübresi, güvercin gübresi gibi hayvansal atıklardan
doğal yollardan elde edilirken yapay gübreler fabrikalarda kimyasal
maddelerden üretilir.
Amonyum Sülfat Gübresi (NH4)2SO4]
Çiftçiler arasında şeker gübresi olarak bilinir.
Amonyum sülfat
gübresi, açık sarıdan griye kadar değişen, çoğunlukla beyaz renkli olan kristal yapıda gübredir.
Amonyum sülfat
gübresi, laboratuvarda kuvvetli asit olan sülfürik asitle zayıf baz olan amonyağın tepkimesinden elde edilir.
H2SO4 + 2NH3→ (NH4)2SO4
Amonyum sülfat
gübresi %21 azot ve %24 kükürt içerir.
Asidik
karakterli bir gübre olduğundan bazik veya nötr topraklarda kullanılır. Yapısında bulunan N ve S'den dolayı toprağın N ve S ihtiyacını karşılar.
Bitkinin büyümesini
hızlandırır, topraktaki fosforun bitki tarafından alınmasını sağlar.
Amonyum sülfat gübresi, soğan,
sarımsak, brokoli, karnabahar, lahana, kanola, aspir, haşhaş,
turp, şalgam ve havuç gibi kükürdü seven bitkiler ile soya fasulyesi, yerfıstığı ve
ayçiçeği gibi yağ bitkilerinde kullanılabilir.
Diamonyum Fosfat [(DAP) (NH4)2HPO4] Gübresi
Fosforik asitle amonyağın
tepkimesinden elde edilir. Seyreltici ve kalsiyum sağlayıcı
olarak CaCO3
katılır.
H3PO4
+ 2NH3 → (NH4)2HPO4
Diamonyum fosfat gübresinin içeriğinde
%18 azot (N) ve %46 fosfor (P) bulunduğundan
bitkinin azot ve fosfor ihtiyacını karşılar.
Bu gübre hububat (tahıl)
için uygun bir gübre olup ekim öncesi ya da ekim sırasında
kullanılmalıdır. Tohum çimlenip bitki çıktıktan
sonra çimlerin üstüne uygulanması
halinde etkisi görülmez. Bunun nedeni ise fosforun toprakta tutulması ve
toprağın derinliklerine doğru
hareketinin zayıf olmasıdır.
Kimyasal Gübre Kullanımında
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Gereğinden fazla gübre kullanılması
verimin düşmesine ve çevre kirlenmesine neden olur.
Gereğinden az gübre kullanıldığında
ürünün gübreden yararlanamamasına, boşuna
para harcanmasına neden olur.
Yanlış gübre kullanılması genellikle bitkilerde yanmalara, kurumalara ve ürün azalmasına
neden olur.
Kimyasal Gübrelerin Çevre Üzerindeki
Etkileri
Bitkiler için yararlı
olmakla birlikte gübreler dikkatli kullanılmazsa
ciddi çevre kirliliğine neden olabilir.
Yoğun kimyasal gübreleme sonucu,
Topraktaki tuz derişimi
artar.
Gübreler asidik karakterli olduğu için
toprağın pH değerini düşürür.
Yararlı mikroorganizma faaliyetleri azalır.
Verim ve elde edilen ürünün kalitesi düşer.
Kullanılmayan gübreler yağmur sularıyla akarsulara taşınır ve suların kirlenmesine neden olur.
Aşırı azotlu gübre kullanıldığında
azot, sulama ve yağmur sularıyla taşınarak yer altı sularının nitrat miktarını artırır.
Aşırı fosfatlı gübre kullanıldığında yer altı sularının fosfat miktarını artırır. Yer altı suları kirlenir.
Irmak ve göllerde biriken bu iyonlar su ortamını
yosunların ve diğer su bitkilerinin aşırı çoğalması için
elverişli hale getirir.
Sonuçta balıkların ve diğer su canlılarının yaşam alanları daralır ve doğal denge bozulur. Bu sürece "ötrofikasyon" denir.
Çözüm Önerileri
Toprak ve bitki analizi yaptırılarak
gerekli cins ve miktarda kimyasal gübre kullanılmalı.
Pazara gidecek ürünlerde gübre kalıntılarının
normal değerlerde olması sağlanmalı.
Kullanıcılar bilinçlendirilmeli.
